4458 sayılı Gümrük Kanunu ve bu çerçevede yayımlanan Dahilde İşleme Rejimi Tebliği, Türkiye’de ithalat ve ihracata konu eşyanın gümrük işlemlerine ilişkin yükümlülüklerini detaylı şekilde düzenlemektedir. Bu mevzuat, özellikle ihracata yönelik üretimde kullanılan ithal girdilerin vergi muafiyetinden yararlandırılması esasına dayanan dahilde işleme rejiminin usul ve esaslarını belirlerken, bu rejime aykırılık halinde uygulanacak yaptırımları da açıkça ortaya koymaktadır.
Rejime aykırı hareket edilmesi, örneğin izin süresi içinde ihracatın gerçekleşmemesi, ikincil işlem görmüş ürünlerin doğru şekilde beyan edilmemesi veya ithalat vergilerinin haksız yere muaf tutulması gibi durumlar, hem gümrük vergilerinin tahsiline hem de para cezalarının uygulanmasına neden olur. Bu durum sadece idari yaptırımları değil, aynı zamanda ticari faaliyetlerde güveni ve hukuki öngörülebilirliği doğrudan etkiler. Bu nedenle işletmelerin, ithalat ve ihracat süreçlerinde gümrük rejimlerine uyumlu hareket etmesi, hem cezai yaptırımlardan kaçınmak hem de uluslararası ticarette güvenilirliğini korumak açısından hayati öneme sahiptir.
İçerik Başlıkları
📘 Bölüm 1: Giriş – Gümrük Rejimleri ve Hukuki Dayanaklar
🏛️ 4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun Temel Esasları
4458 sayılı Gümrük Kanunu, Türkiye’de gümrük işlemlerinin nasıl yürütüleceğini düzenleyen temel yasadır. Özellikle 183, 184 ve 238. maddeler, ithalat vergilerinin nasıl doğacağı, rejimlerin ihlali durumunda nasıl yaptırımlar uygulanacağı ve para cezalarının hangi esaslara göre verileceği gibi kritik hükümler içerir.
⚖️ 184. Madde: Gümrük Yükümlülüğü Ne Zaman Doğar?
Kanunun 184. maddesine göre:
-
Geçici depolama yükümlülüklerinin veya
-
Uygulanan gümrük rejiminin gereklerinin yerine getirilmemesi,
-
Ayrıca, bu uygunsuzluğun “rejimin yanlış uygulanmasına” neden olduğunun tespiti hâlinde
ithalat nedeniyle gümrük yükümlülüğü doğar.
Bu, ithal edilen eşyanın gümrükten geçerken rejime uygun şekilde işlem görmediğinde, kişi veya şirketin artık bu eşya için vergi ödemekle yükümlü olduğu anlamına gelir.
💰 238. Madde: İdari Para Cezaları
Kanunun 238. maddesi ise hangi durumlarda idari para cezası uygulanacağını belirtir. Özellikle:
-
Dahilde işleme,
-
Gümrük kontrolü altında işleme,
-
Geçici ithalat rejimlerinin ihlali durumunda,
Eşyanın gümrüklenmiş değerinin iki katı veya bazı özel taşıtlar için gümrük vergisinin dörtte biri oranında ceza uygulanır.
Bu cezalar, rejimin usulüne uygun kullanılmadığını tespit eden idare tarafından re’sen uygulanabilir.
📘 Bölüm 2: Dahilde İşleme Rejimi – Temel Kavramlar ve Mevzuat
🏗️ Dahilde İşleme Nedir?
Dahilde işleme rejimi, Türkiye’ye gümrük vergisiz veya şartlı muafiyetle ithal edilen hammaddelerin burada işlenerek üretilen ürünlerin ihracatını teşvik etmeyi amaçlar. Bu sistem sayesinde üreticiler, ithal girdileri kullanarak ihracat yapabilir, ithalat vergilerinden muaf tutulabilir.
🧾 2006/12 Sayılı Tebliğ – Temel Tanımlar
Tebliğin 3. maddesinde yer alan önemli tanımlar:
-
Asıl işlem görmüş ürün: Dahilde işleme rejimi kapsamında işlenmesi amaçlanan ve ihracı hedeflenen ana üründür.
-
İkincil işlem görmüş ürün: İşlem süreci sonucunda elde edilen, ancak asıl ürün dışında kalan diğer ürünlerdir.
-
Fire: Üretim sürecinde kaybolan, buharlaşan, sızan, gazlaşan ya da artık ekonomik değeri olmayan kalıntılardır.
-
Dahilde işleme izin belgesi: Bakanlıkça düzenlenen, ihraç amaçlı ithalat ve yurt içi alımlara imkân tanıyan yetki belgesidir.
🔄 İkinci Ürünler ve İmha, Terkin, Serbest Dolaşım
Tebliğin 38. maddesi/9. fıkrası uyarınca:
-
İkincil işlem görmüş ürünler, belge kapatılmadan önce gümrüğe teslim edilebilir, imha edilebilir, terk edilebilir veya serbest dolaşıma sokulabilir.
-
Eğer bu ürünler serbest dolaşıma sokulursa, ithalat vergileri belgedeki gerçekleşme oranları dikkate alınarak tahsil edilir.
-
Yurt içi alım söz konusuysa, bu alıma karşılık gelen ikincil ürün ihracı aranmaz.
Bu düzenlemeler, ihracat taahhüdünün yerine getirilip getirilmediğinin nasıl değerlendirileceğini belirler.
📌 Taahhüt Kapatma: Ne Anlama Geliyor?
İhracat yapılmadan, yukarıdaki yollarla ikinci ürünlerin akıbeti belirlenirse, bu durum taahhüt kapatma işlemlerinde dikkate alınır ve bölge müdürlüğünce raporlanır.
⚖️ Bölüm 3: Dahilde İşleme Rejimi İhlalleri ve Uygulanacak Müeyyideler
❗ 1. Rejim İhlali Hali – Taahhüdün Yerine Getirilmemesi
Tebliğin 43. maddesi/2. fıkrası uyarınca:
-
Şartlı muafiyet sistemi kapsamında ithal edilen eşya, belge süresi içinde işlenerek yurt dışına ihraç edilmelidir.
-
Eğer ihracat gerçekleşmezse veya serbest bölgelere ihraç edilen mallar, belge süresinden itibaren 3 ay içinde başka ülkeye satılmazsa:
-
Bu eşya için alınmayan vergiler, Tebliğin 45. maddesi uyarınca tahsil edilir.
-
🧮 2. İkinci Ürünlerin İhracı Gerçekleşmezse Ne Olur?
Tebliğin 43. maddesi/5. fıkrası şunları belirtir:
-
Belge kapsamında elde edilen ikincil işlem görmüş ürünlerin ihraç edilmemesi durumunda:
-
Serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil tarihindeki kur ve vergi oranı dikkate alınarak vergi hesaplanır.
-
Bu verginin ilgili gümrük idaresine yatırıldığı tevsik edilmelidir.
-
Aksi takdirde, Tebliğin 45. maddesi uygulanır.
-
💸 3. En Kritik Madde: 45. Madde – Tahsil ve Müeyyide
Tebliğin 45. maddesine göre, aşağıdaki ihlaller varsa:
-
3 ay içinde satış yoksa,
-
Serbest bölgelerden Türkiye’ye ithalat yapılmamışsa,
-
Tesiste kullanılmamış veya gümrüksüz satış mağazalarına teslim edilmemişse,
-
Mahrece iade gerçekleşmemişse,
➡️ Bu durumda:
-
İthalat esnasında alınmayan vergiler, 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Hakkında Kanun kapsamında tahsil edilir.
-
Ayrıca 4458 sayılı Kanun’un 238. maddesine göre ceza uygulanır.
📝 Taahhüt Kapatma Yazısında Belirtilecek Hususlar
-
Müeyyideye dayanak olan madde ve fıkra açıkça gösterilir.
-
İthal edilen eşyanın ihraç edilip edilmediği, serbest dolaşıma girip girmediği, gümrük gözetiminde imha edilip edilmediği, mahrece iade edilip edilmediği gibi bilgiler yer almalıdır.
⚖️ Bölüm 4: Gümrük Kanunu’nun 238. Maddesi ve Ceza Hükümleri
📘 1. 238. Maddenin Uygulama Alanı
4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 238. maddesi, özellikle aşağıdaki gümrük rejimi ihlallerine ilişkin cezai yaptırımları düzenler:
-
Dâhilde işleme rejimi,
-
Gümrük kontrolü altında işleme rejimi,
-
Geçici ithalat rejimi,
Bu rejimlerin ihlali durumunda, eşyanın gümrüklenmiş değeri esas alınarak idari para cezası uygulanır.
💰 2. Uygulanacak Ceza Miktarları
İlgili maddeye göre ceza oranları:
-
Eşyanın gümrüklenmiş değerinin 2 katı oranında idari para cezası uygulanır.
-
Eğer ihlal, özel kullanıma mahsus taşıtlar ile ilgiliyse:
→ Gümrük vergileri tutarının dörtte biri oranında ceza kesilir.
⚠️ Bu oranlar, 241. maddenin 3. fıkrasının (h), (l), (m), 4. fıkrasının (g), (h) ve 5. fıkrasının (b) bentlerinde belirtilen istisnai durumlar dışında uygulanır.
🧾 3. İdari Süreç ve Belgelendirme
-
Ceza uygulanmasına esas teşkil eden işlem taahhüt kapatma yazısı ile belgelenir.
-
Yazıda;
→ Hangi fıkraya göre ceza uygulandığı,
→ Eşyanın durumu (ihraç, imha, terk, iade vs.),
→ Uygulanan yaptırım türü ve kapsamı açıkça belirtilmelidir.
🎯 Sonuç: Rejime Uygunluk Şartı Hayati Öneme Sahiptir
Dahilde işleme veya diğer geçici rejimlerden yararlanırken;
-
Sürelere, ihracat koşullarına ve kullanım amaçlarına tam uyum gerekir.
-
Aksi takdirde, hem gümrük vergilerinin geriye dönük tahsili hem de ciddi idari para cezalarıyla karşı karşıya kalınır.
-
4458 sayılı Kanun’un 238. maddesi, bu yaptırımların temel dayanağıdır.