4 Şubat 1923 – 23 Nisan 1923 tarihleri arası Lozan Barış Konferansının kesilme dönemidir. Bu dönemde bir yandan görüşmelerin yeniden başlaması için taraflar birbirlerine yeni projeler sunarken, diğer bir yandan da Türkiye’nin iç politikası Lozan Konferansıyla doğrudan ve dolaylı ilgili çeşitli gelişmelere sahne olmuştur.
Konferansla dolaylı da olsa ilgisi bulunan gelişmelerin ilki 17 Şubat 1923’te İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresidir. TBMM hükümeti, daha cumhuriyet ilan edilmeden ve rejim sorunu çözümlenmeden önce, yeni Türk devletinin ekonomik politikasını belirlemek ve izlenecek ekonomik modeli tartışmak amacıyla bu konferansı toplamıştır. Kongrede yabancı sermayeye karşı olunmadığı ve yabancı sermayenin Türkiye’nin konularına uymak şartıyla yatırımlar yapabileceği uygulanmıştı. Böylece kapitülasyonlardan ve diğer imtiyazlardan vazgeçmeyen Batılı devletlere sosyalist olunmayacağı yönünde mesajlar verilmiştir. Yine
kongre de kabul edilen Misak-ı İktisadi ile ekonomik bağımsızlığın önemi vurgulanmış ve Türkiye’nin tam bağımsızlık konumundaki kararlı tutumu Batılı devletlere bir kez daha ifade edilmiştir. Tam bağımsızlık konusunda kararlılık, Lozan’da çözüme kavuşturulamayan kapitülasyonlar için de Batı’ya verilmiş olan mesaj olarak görülebilir. Türkiye bu yolla, kapitülasyonların kaldırılması konusundaki ısrarından vazgeçmeyeceğini bir kez daha göstermiştir.
Türkiye İktisadi Kongresi’nin devam ettiği günlerde Ankara’da TBMM’nde de sıcak saatler yaşanmaya başlanmıştır. Lozan’dan dönen Türk Heyeti’nin Ankara’ya ulaşmasından sonra 27 Şubattan itibaren TBMM’de Lozan Konferansı ile ilgili görüşmelere başlanmıştır.
Görüşmelerde muhalif II. Gruba mensup milletvekilleri (özellikle de Sırrı Bey, Ali Şükrü Bey, Yusuf Ziya Bey ve Durak Bey) heyet ve hükümete sert eleştiriler yöneltmişlerdir.
Lozan’da verilen bazı tavizlerden memnun olmayan muhalif mebuslar, başta Musul, Karaağaç ve mali konular olmak üzere İsmet Paşa ve Rauf Bey ’i sıkıştırmışlardır. Meclisteki tartışmalar sırasında Mustafa Kemal Paşa tam anlamıyla heyetten yana bir tavır takınmış ve heyetin meclise değil hükümete karşı sorumlu olduğunu vurgulayarak, İsmet Paşa’ ya olan güvenini bir kez daha dile getirip tartışmalara son noktayı koymuştur. Meclis’te Lozan’la ilgili tartışmaların tamamlanmasından hemen sonra barış görüşmelerinin yeniden başlaması için yoğun bir çalışma dönemine girilmiştir. İtilaf Devletlerine 8 Martta her iki verilen bir nota ile barış koşullarını içeren projeyi açıklamıştır. Bu projeye göre Musul, Türkiye ile İngiltere arasında barıştan sonra 12 ay içerisinde görüşülecek, anlaşma olmadığı takdirde Milletler Cemiyeti’ne başvurulacaktı. Karaağaç Yunanistan’a terk edilecektir. Yine aynı projede Boğazların statüsü ve azınlıklar hakkındaki anlaşmazlığın olmadığı açıklanmış; borçlar ve kapitülasyonlar başta olmak üzere ekonomik ve mali konularda Türkiye’nin tutumunun değişmediği ifade edilmiştir. Buna göre kapitülasyonlar tümüyle kaldırılacak, borçlar ise taksim edilerek ödemeler altın para hesabına göre yapılacaktı. İtilaf Devletleri bu notaya 28 Martta cevap vermişler ve görüşmelerin 23 Nisanda yeniden başlayacağını duyurmuşlardır.
Kaynaklar:
- http://www.ait.hacettepe.edu.tr
- İsmail Soysal, Tarihçeleri ve Açıklamalarıyla Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, Ankara, 1983.
- Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar ve Belgeler, Ankara, 1972.
- Cemil Bilsel, Lozan, 2 c., İstanbul, 1933.
Ankahukuk Sitesi kurucusu ve yöneticisi
