Yargıtay bozma kararlarının çoğu, ilk derece mahkemelerinin eksik inceleme yapması ve gerekli delilleri tam olarak toplamaması nedeniyle verilmektedir. İş mahkemesi hâkimi, öncelikle taraf teşkilini usulüne uygun sağlamalı, dava ve cevap dilekçelerini dikkatlice inceleyerek uyuşmazlık konularını netleştirmelidir. Ayrıca, tarafların sunduğu belgeler değerlendirilerek, davacı işçiye alacak talepleri ve belgelerdeki imzalar hakkında açık sorular yöneltilmeli, belirsizlikler giderildikten sonra deliller toplanmalıdır.

A.  Genel Olarak

Yargıtay uygulamalarında bozma kararlarının çoğunluğunun, ilk derece mahkemesinin uyuşmazlığı aydınlatmak üzere gerekli olan delillerin tümünü toplamaması ve eksik inceleme yapması, uyuşmazlığa konu noktalarda yer alan belgelerin niteliklerini yeterli biçimde değerlendirememesi nedenleriyle bu hususların araştırılmasına yönelik olduğu görülmektedir.

Öncelikle belirtmek gerekir ki, iş mahkemesinde görülen dava türü ne olursa olsun, mahkeme hâkimi taraf teşkilini usulüne uygun şekilde sağlayıp görev ve yetkisini başlangıçta kontrol etmelidir. Ardından yargılamaya doğru yön verebilmek için dava ve cevap dilekçelerini dikkatlice okuyarak uyuşmazlığın hangi taleplere ilişkin olduğunu ve hangi noktalarda toplandığını net şekilde belirlemelidir. Taraf vekilleri, davacı asil ve davalı işveren temsilcisinden, tarafların karşılıklı sundukları belge ve delillere karşı diyecekleri açık şekilde sorulmalıdır. Özellikle davacı işçi mahkemece isticvap edilerek; hangi alacakları talep ettiği, iş sözleşmesinin ne şekilde son bulduğu, ibraz edilmişse fesih bildirimi, bordro, ödeme belgesi, tutanak, ibraname, ikâle sözleşmesi gibi belgelerdeki imzanın kendisine ait olup olmadığı, imzaya itiraz edip etmediği, bu belgeyi hangi şartlar altında imzaladığı açıkça sorulup kuşkuya yer vermeyecek şekilde netleştirilmeli, ardından delillerin toplanmasına geçilmelidir.

Genel olarak da aşağıda dava konularına göre belirtilen hususların ilk derece mahkemeleri tarafından öncelikle yerine getirilmesi halinde, söz konusu araştırmaya yönelik bozma kararlarının en aza indirilmesi mümkün olacaktır.

B.  Alacak/Tazminat Davaları

a.  Araştırılması Gereken Hususlar

Bu davalarda;

• İş sözleşmesinin yazılı şekilde sona erdirilmesi söz konusuysa fesih bildirimine ve bildiriminin tebliğine ilişkin (noter ihtarı söz konusuysa tebliğ şerhi, basit yazılı bildirimde tebellüğ imzası ya da tebellüğden imtina edildiğine ilişkin şerh ya da tutanak gibi) belgeler,
• İş sözleşmesinin karşılıklı anlaşma (ikâle) sözleşmesi sonucu feshedildiği savunuluyorsa, buna ilişkin belgeler,
• Davacı işçiye ait SGK hizmet döküm cetveli, dayanağı giriş ve çıkış bildirimleri ile diğer belgeler,
• Davacının uyuşmazlık döneme ilişkin bordroları, bordro içeriği ödemeler işverence işçinin banka hesabına yatırılarak ödenmekteyse bu banka hesabına ilişkin uyuşmazlık döneminde kaydedilmiş banka hesap ekstreleri,
• Dava konusu alacak kalemleri gerektiriyorsa işverence tutulup tutulmadığı belirlenerek, tutulmaktaysa puantaj kayıtları,
• Feshe ilişkin sunulan tutanak, savunma, disiplin cezalarına dair evrak, ihtarname, işyeri soruşturma kayıtları gibi belgeler,
• İbraname,
• Davacının varsa sendikaya üyelik kayıt örneği,
• İşyerinde uygulanmakta olan toplu iş sözleşmesi varsa uyuşmazlık döneminde yürürlükte olan örneği ve sendika ile yapılmış protokoller,
• İşçinin başvurusu varsa bölge çalışma müdürlüğü inceleme raporu, başvuru dilekçesi ve tüm görüşme kayıtları,

Mutlaka getirtilmelidir.

b.  Dikkat Edilmesi Gereken Konular

Tanık beyanlarının dava konusu alacak kalemleri açısından tarafların iddia ve savunmaları dikkate alınarak çok ayrıntılı alınması gereklidir. Bu bağlamda; tanıkların davacıyı tanıma sebepleri, işyerinde halen çalışıp çalışmadıkları, çalışmışlarsa hangi tarihler arasında çalıştıkları, kendilerinin de aynı işveren aleyhine davaları olup olmadığı, varsa hangi aşamada olduğu hususu, davacının ücreti, davacının hangi tarihler arasında davalı işyerinde çalışmış olduğu, davacının haftanın hangi günleri hangi saatler arasında çalıştığı, hafta tatilini hangi gün kullandığı, ulusal bayram-genel tatil günlerinde çalıştırılıp çalışmadığı, bu günlerde çalıştırılmış ise ücretinin ödenip ödenmediği hususu, yıllık izinlerinin kullandırılıp kullandırılmadığı, ücretinin ödenip ödenmediği, ücret ve varsa prim, ikramiye gibi ödemelerin işyerinde ne şekilde yapıldığı, bu hususlarda davacının alacağı bulunup bulunmadığı konularındaki bilgisi tanıklardan sorulmalıdır.

Dava konusu uyuşmazlık bilirkişi ya da bilirkişi kurulu tarafından belgeler incelenerek aydınlatılabilecek nitelikteyse mahkemece bilirkişi veya kurula yerinde inceleme yetkisi verilerek bir rapor düzenletilmesi sağlanabilir.

C.  İşe İade Davaları

İşe iade davalarında;

• İş sözleşmesinin feshine ilişkin yazılı fesih bildirimi, bu bildirimin işçiye tebliğine ya da tebliğ edilemediğine ilişkin şerh taşıyan belge ya da tutanak getirtilmesi,
• Yazılı fesih bulunmadığı hallerde iş sözleşmesinin hangi tarihte ve ne şekilde son bulduğu hususunun iki tarafa da açıkça sorularak netleştirilmesi,
• Sözleşmenin belirli ya da belirsiz nitelikte oluşunun değerlendirilmesi açısından önem taşıyan taraflar arasında yazılı iş sözleşmesinin getirtilmesi,
• Davacı işçiye ait SGK hizmet cetveli ve dayanağı giriş-çıkış bildirimleri ile diğer belgelerin celp edilmesi,
• Fesih tarihinde işyerinde çalışan işçi sayısının belirlenmesi açısından, fesih tarihindeki işçiler için işverence SGK’ya verilmiş olan prim bordrolarının istenmesi bu hususun işverenden yazı ile açıkça sorulması ve gerek duyulursa bölge çalışma müdürlüğünden de sorulması,
• Feshe ilişkin sunulan tutanak, savunma, disiplin cezaları, ihtarname, işyeri soruşturma kayıtları gibi belgelerin getirtilmesi,

Gereklidir.

Ayrıca iş sözleşmesinin sendikal nedene dayalı olarak feshedildiği iddia ediliyorsa, davacının bu iddiasının dayanağı net olarak tespit edilmeli, sendikaya üye olup olmadığı mutlaka belirlenmeli, olayın niteliğine göre fesih öncesi ve sonrası işyerinde çalışan işçilerden kaç tanesinin sendikaya üye olduğu, hangilerinin iş sözleşmesinin feshedildiği, kaç tanesinin çalışmaya devam ettiği, üyelikten istifa etmiş işçiler bulunup bulunmadığı, istifa edenlerden çalışmasını sürdüren olup olmadığı, işyerinde bir toplu iş sözleşmesi düzeninin var olup olmadığı, yetki ve toplu iş sözleşmesi prosedürünün aşamaları, yetki başvuru tarihi, açılmışsa yetki tespitine itiraz davasının akıbeti mutlaka netleştirilmeli, her iki taraf tanıkları bu çerçevede dinlenmelidir.

D.  İtirazın İptali Davaları

Takibin dayanağı olan icra takip dosyası, içeriğindeki takip talebi, karşı tarafa tebliğine dair belge, borçlunun takibe itiraz dilekçesi dosyaya dahil edilmelidir.

E.  Menfi Tespit ve İstirdat Davaları

Bir icra takibi mevcutsa takibin dayanağı olan icra takip dosyası, içeriğindeki takip talebi, karşı tarafa tebliğine dair belge, borçlunun takibe itiraz dilekçesi getirtilmelidir.

Kaynak: Hukuk Rehberi – Adalet Bakanlığı