Hukuk fakültelerinde ilk yılın en şaşırtıcı derslerinden biri Roma Hukuku’dur. Öğrenciler, Latince terimlerle dolu bu dersle karşılaştıklarında genellikle şu soruyu sorarlar: “Bu dersi niye görüyoruz?” Oysa Roma Hukuku, modern hukuk sistemlerinin temelini oluşturan ve günümüzde bile etkisini sürdüren bir disiplindir. Bu makalede, Roma Hukuku’nun neden hâlâ önemli olduğunu, tarihsel gelişimini ve günümüz hukuk sistemlerine olan etkisini samimi bir dille ele alacağız.
İçerik Başlıkları
Roma Hukuku Nedir ve Neden Önemlidir?
Roma Hukuku, M.Ö. 753’te Roma’nın kuruluşundan, Doğu Roma İmparatoru Iustinianus’un M.S. 565’teki ölümüne kadar geçen sürede Roma’da ve egemenlik altındaki topraklarda uygulanan hukuk sistemidir. Ancak etkisi bununla sınırlı kalmamış, özellikle Kıta Avrupası’nda 19. yüzyıldaki kanunlaştırma hareketlerine kadar varlığını sürdürmüştür.
Peki, binlerce yıl öncesine ait bir hukuk sistemi neden hâlâ önemli?
-
Modern Hukukun Temelidir: Almanya, Fransa, İtalya ve İsviçre gibi ülkelerin medeni hukuk sistemleri Roma Hukuku’na dayanır. Örneğin, borçlar hukuku, eşya hukuku ve miras hukukundaki pek çok kavram Roma’dan mirastır.
-
Evrensel Hukuk Prensipleri: Roma Hukuku, adalet, eşitlik ve hakkaniyet gibi evrensel değerleri sistematik hale getiren ilk hukuk sistemidir.
-
Hukuki Düşünceye Katkı: Roma hukukçularının geliştirdiği yorum teknikleri ve hukuki analizler, bugünkü hukuk metodolojisinin temelini oluşturur.
Roma Hukukunun Tarihsel Gelişimi
Roma Hukuku’nun gelişimi, Roma’nın siyasi ve sosyal dönüşümleriyle paraleldir:
-
Krallık Dönemi (M.Ö. 753-509): Örf ve adet hukuku hakimdi.
-
Cumhuriyet Dönemi (M.Ö. 509-27): XII Levha Kanunları ile yazılı hukuk başladı. Praetorların yorumlarıyla hukuk dinamik bir yapı kazandı.
-
İmparatorluk Dönemi (M.Ö. 27-M.S. 476): Hukuk bilimi zirveye ulaştı. Gaius, Ulpianus gibi hukukçuların eserleriyle Roma Hukuku sistematik hale geldi.
-
Iustinianus Dönemi (M.S. 527-565): Corpus Iuris Civilis derlemesiyle Roma Hukuku kodifiye edildi. Bu eser, modern hukukun en önemli kaynaklarından biridir.
Roma Hukukunun Modern Hukuka Etkisi
Roma Hukuku, Avrupa’da “Ortak Hukuk” (ius commune) olarak benimsendi ve yerel hukuklarla harmanlandı. İşte bazı somut örnekler:
1. Almanya
-
Pandekt Hukuku, Roma Hukuku’nun Almanya’daki yorumuydu.
-
1900 tarihli Alman Medeni Kanunu (BGB), Roma Hukuku’nun sistematik yapısını yansıtır.
2. Fransa
-
Code Civil (1804), Roma Hukuku’nun prensiplerini taşır. Özellikle borçlar hukuku ve mülkiyet hakları Roma’dan esinlenmiştir.
3. İsviçre ve Türkiye
-
İsviçre Medeni Kanunu (1912), Roma Hukuku’nun etkisini taşır.
-
Türkiye, 1926’da İsviçre Medeni Kanunu’nu iktibas ederek Roma Hukuku geleneğine dahil oldu.
Sonuç: Roma Hukuku Niye Hâlâ Okutuluyor?
Roma Hukuku, sadece tarihi bir merak konusu değil, modern hukukun dilini ve mantığını anlamak için bir anahtardır. Hukuk fakültelerinde okutulmasının nedeni, öğrencilere:
-
Hukuki Kavramların Kökenini öğretmek,
-
Adalet Felsefesini kavratmak,
-
Sistematik Düşünme Becerisi kazandırmaktır.
Latince terimler ilk bakışta yabancı gelebilir, ancak bu terimlerin ardında yatan mantık, bugünkü hukukun omurgasını oluşturur. Dolayısıyla, Roma Hukuku dersi, hukukçulara “hukukun DNA’sını” öğreten bir laboratuvardır.
Özetle:
“Roma Hukuku, geçmişin tozlu sayfalarında kalmış bir disiplin değil, modern hukukun yaşayan bir parçasıdır. Onu anlamak, hukukun evrimini ve bugünkü işleyişini kavramak demektir.”