Uluslararası hukukta devletler arası uyuşmazlıkların çözümünde en yüksek yargı mercii olan Uluslararası Adalet Divanı (UAD) ve onun temelini oluşturan Statü, küresel adaletin en önemli araçlarından biridir. Peki, Uluslararası Adalet Divanı Statüsü tam olarak nedir, nasıl işler ve Türkiye bu sürecin neresindedir?
İçerik Başlıkları
🏛️ Uluslararası Adalet Divanı Statüsü Nedir?
Uluslararası Adalet Divanı Statüsü (Statute of the International Court of Justice), Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın ayrılmaz bir parçasıdır ve Divan’ın kurulması, yapısı, yargılama usulleri ile yetki alanını düzenleyen temel hukuk metnidir. Statü, 26 Haziran 1945 tarihinde San Francisco Konferansı’nda kabul edilerek aynı yıl 24 Ekim’de yürürlüğe girmiştir.
Divan; devletler arası hukuki uyuşmazlıkları çözmek, hukuki görüş bildirmek ve barışı korumak amacıyla görev yapar. Merkezi Hollanda’nın Lahey kentindedir.
⚖️ Statü’nün Kapsamı ve İşleyişi
Uluslararası Adalet Divanı Statüsü;
-
Divan’ın yapısını (15 yargıçtan oluşur),
-
Seçim süreçlerini (BM Genel Kurulu ve Güvenlik Konseyi tarafından seçilir),
-
Yargılama usullerini (devletlerin rızasına dayalıdır),
-
Bağlayıcılığını (kararlar sadece taraf devletleri bağlar),
-
Danışma görüşü yetkisini (BM organları ve özel kuruluşlara sunulur)
detaylı biçimde belirler.
🇹🇷 Türkiye’nin Statü’ye Taraf Olma Süreci
Türkiye, Birleşmiş Milletler’in kurucu üyelerinden biri olarak 26 Haziran 1945’te San Francisco’da imzalanan Birleşmiş Milletler Antlaşması ile birlikte Uluslararası Adalet Divanı Statüsü’ne de taraf olmuştur. Türkiye bu belgeyi 15 Ağustos 1945’te onaylamış ve Statü, Türkiye bakımından 24 Ekim 1945 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Ancak dikkat edilmesi gereken önemli bir ayrıntı şudur: Türkiye, Uluslararası Adalet Divanı’nın zorunlu yargı yetkisini tanıyan bildiriyi (deklarasyonu) henüz vermemiştir. Bu nedenle Divan’a başvurması ya da hakkında açılacak davalarda yargı yetkisinin doğması ancak Türkiye’nin açık rızası ile mümkündür.
📝 Türkiye ve UAD: Güncel Durum
-
Türkiye, UAD Statüsü’ne taraftır.
-
Ancak zorunlu yargı yetkisini tanımamaktadır.
-
Türkiye, UAD’ye devletler arası uyuşmazlıklar çerçevesinde rızasına dayalı olarak taraf olabilir.
-
UAD’nin verdiği danışma görüşleri Türkiye dahil tüm BM üyelerini hukuken bağlamaz ama siyasi ve diplomatik etki yaratır.
🔍 UAD Statüsü, Uluslararası Hukukun Kalbidir
Uluslararası Adalet Divanı Statüsü, dünya barışının hukuki zeminde inşası için büyük önem taşır. Türkiye, bu yapının temelini oluşturan Statü’nün ilk imzacıları arasında yer alsa da Divan’ın bağlayıcı kararlarına taraf olma konusunda ihtiyatlı bir yaklaşım sergilemektedir.