İçerik Başlıkları
Üyelerin Seçimi – Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Atama Süreci
Anayasa Mahkemesi, on beş üyeden oluşur ve bu üyeler farklı kurumlar tarafından belirlenen yöntemlere göre seçilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Anayasa Mahkemesi üyelerinin seçiminde önemli bir rol oynar. TBMM, Sayıştay Genel Kurulu’nun başkan ve üyeleri arasından iki üyeyi, baro başkanlarının serbest avukatlar arasından bir üyeyi seçer. Bu seçim, gizli oylama yoluyla yapılır ve her boş üyelik için, ilk oylamada üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu, ikinci oylamada ise salt çoğunluk aranır. Eğer ikinci oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, üçüncü oylama yapılır ve bu oylamada en çok oy alan iki aday arasında karar verilir.
Cumhurbaşkanı ise, Anayasa Mahkemesi’ne üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay Genel Kurulu’ndan, dört üyeyi de farklı yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler alanlarındaki öğretim üyeleri arasından seçer. Ayrıca, Cumhurbaşkanı, üst kademe yöneticilerinden, serbest avukatlardan, birinci sınıf hâkim ve savcılardan, ve Anayasa Mahkemesi raportörlerinden dört üyeyi seçer.
Anayasa Mahkemesi üyeliğine aday olabilmek için belirli şartlar aranır. Adaylar, kırk beş yaşını doldurmuş olmalı ve çeşitli meslek gruplarına yönelik deneyim şartlarını taşımalıdır. Yükseköğretim kurumlarında öğretim üyeliği yapmış profesör veya doçentler, avukatlık mesleğinde en az yirmi yıl deneyimi olanlar ve diğer belirli meslek gruplarındaki adaylar, Anayasa Mahkemesi üyeliği için başvurabilir.
Anayasa Mahkemesi üyeleri, on iki yıl süreyle seçilir. Ancak bir kişi, yalnızca iki dönem için Anayasa Mahkemesi üyesi olabilir. Üyeler, altmış beş yaşını doldurduğunda zorunlu emekliye ayrılırlar. Anayasa Mahkemesi üyeliği, üyelerin hâkimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren suçlardan dolayı hüküm giymesi veya sağlık durumu nedeniyle görevlerini yerine getiremeyecek durumda olmaları hâlinde sona erer. Üyelik, Anayasa Mahkemesi üye tamsayısının salt çoğunluğunun kararıyla da sonlanabilir.
Ayrıca, Anayasa Mahkemesi üyeleri, görev süreleri boyunca yalnızca asıl görevlerine odaklanabilirler ve resmî ya da özel başka görevlerde bulunamazlar. Anayasa Mahkemesi üyeleri, her dört yılda bir gizli oyla bir Başkan ve iki başkanvekili seçer. Bu görevlere seçilenler, yeniden seçilebilirler.
Genel Kurul: Oluşumu, Karar Alımı ve Görevleri
Oluşumu ve Karar Alımı
Anayasa Mahkemesi’nin Genel Kurulu, Başkan ve iki Başkanvekili dâhil olmak üzere toplam onbeş üyeden oluşur. Genel Kurul, başkan veya başkanvekillerinin başkanlığında, en az on üye ile toplanır. Karar alma sürecinde, Genel Kurul’un aldığı kararlar, salt çoğunlukla alınır. Ancak, Anayasa değişikliği, siyasî partilerin kapatılması veya Devlet yardımından yoksun bırakılması gibi kritik konularda karar verilebilmesi için, toplantıya katılan üyelerin üçte iki çoğunluğunun oyunu almak gereklidir.
Görevleri
-
Norm Denetimi
Genel Kurul, Türkiye Cumhuriyeti’nin kanunlarının, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’nün Anayasa’ya uygunluğunu, hem şekil hem de esas bakımından denetler. Anayasa değişikliklerini ise yalnızca şekil bakımından denetler ve değerlendirir. -
Bireysel Başvuru Kapsamındaki Görevler
Bireysel başvuru esas olarak Bölümler ve Komisyonlar tarafından ele alınır. Ancak Genel Kurul, Bölümler arasında karar farklılıkları oluştuğunda bu farklılıkları gidermekle ve Bölümlerden kendisine sevk edilen konuları karara bağlamakla da sorumludur. Ayrıca, Bölümlerden birinin iş yükü artarsa veya dengesizlik oluşursa, başka bir Bölümün bu işlere bakmasını görevlendirme yetkisine sahiptir. -
Yüce Divan Görevi
Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Cumhurbaşkanı yardımcıları, bakanlar, Anayasa Mahkemesi üyeleri, Yargıtay ve Danıştay Başkan ve üyeleri, Başsavcılar, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ile Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar. Ayrıca, Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları da bu yargılama kapsamına girer. Yüce Divan’da savcılık görevini, Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili üstlenir. -
Siyasi Parti Kapatma Davaları
Siyasî partilerin kapatılmasına yönelik davalar, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından açılır ve Anayasa Mahkemesi tarafından karara bağlanır. Anayasa Mahkemesi, temelli kapatma yerine, partinin işlediği fiillerin ağırlığına göre, partiye devlet yardımından kısmi veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebilir. -
Siyasi Partilerin Mali Denetimi
Siyasi partilerin mali denetimi, Anayasa Mahkemesi tarafından yapılır. Bu denetim sırasında, Anayasa Mahkemesi Sayıştay’dan yardım alır. -
Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması ve Milletvekilliğinin Düşürülmesi Kararlarına Karşı Yapılan Başvurular
Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşürülmesine karar verildiğinde, bu karara karşı ilgili milletvekili veya başka bir milletvekili, yedi gün içinde Anayasa Mahkemesi’ne başvurarak iptal talebinde bulunabilir. Anayasa Mahkemesi, bu iptal talebini onbeş gün içinde kesin olarak karara bağlar.
Genel Kurul, Anayasa Mahkemesi’nin önemli işlevlerini yerine getirirken, Türkiye’nin hukuk sisteminde büyük bir rol üstlenir ve kamuoyunun taleplerini dikkate alarak adaletin sağlanmasına katkıda bulunur.
Bölümler
Oluşumu ve Karar Alımı
Anayasa Mahkemesi’nin Bölümleri, her biri bir başkanvekili başkanlığında altışar üyeden oluşur. Bölüm, bir başkanvekilinin başkanlığında ve dört üyenin katılımıyla toplanır. Başkan, Bölümün çalışmalarına katılmaz. Bölümler, kararlarını almak için salt çoğunluğa dayanır ve bu kararlar, alınan oylamanın çoğunluğu ile şekillenir.
Görevleri
Bölümlerin en önemli görevi, Komisyonlar tarafından kabul edilebilir bulunan bireysel başvuruların esasını incelemek ve bu başvurulara ilişkin kararları almaktır. Ancak, bazı durumlarda, Komisyon üyelerinin kabul edilebilirlik konusunda ilke kararı almalarını gerektiren haller ortaya çıkabilir. Bu gibi durumlarda, başvuru Bölüm önüne sevk edilir ve başvurunun kabul edilebilirlik incelemesi de Bölüm tarafından yapılır.
Bölümler, Anayasa Mahkemesi’nin iç işleyişindeki temel birimlerden biri olarak, başvuruların detaylı bir şekilde incelenmesini sağlar ve yürütme yetkisi ile ilgili önemli kararlar alır. Bu sayede, adaletin sağlanmasında önemli bir rol üstlenirler.
Komisyonlar: Oluşumu, Karar Alımı ve Görevleri
Oluşumu ve Karar Alımı
Anayasa Mahkemesi bünyesinde toplamda 6 Komisyon bulunmaktadır ve her bir bölüm altında üçer Komisyon yer alır. Her Komisyon ise iki üyeden oluşur. Komisyonlar, başvurularla ilgili kararlarını oy birliği ile alır. Eğer oy birliği sağlanamazsa, dosya ilgili Bölümlere sevk edilir.
Görevleri
Komisyonların temel görevi, kabul edilebilirlik ya da kabul edilemezlik karar taslaklarını karara bağlamaktır. Komisyonlar, başvurunun Anayasa’nın uygulanması ve yorumlanması açısından önem taşıyıp taşımadığını değerlendirir. Ayrıca, başvurucunun ciddi bir zarar görüp görmediğini ve başvurunun çözümünün, Mahkeme tarafından alınmış bir ilke kararını gerektirip gerektirmediğini belirlerler. Eğer başvuru, daha önce alınmış bir kararla çelişme potansiyeline sahipse veya belirli bir ilke kararına ihtiyaç duyuluyorsa, Komisyonlar başvuruyu kabul edilebilirlik incelemesi yapmadan ilgili Bölüme sevk ederler.
Bu süreç, Anayasa Mahkemesi’nin işleyişinde önemli bir rol oynar çünkü Komisyonlar, başvuruların çözümünde ilke kararları alınması gerektiğinde, bu başvuruları titizlikle değerlendirir ve gerekli görüldüğünde daha yüksek birimlere yönlendirir.
Araştırma ve İçtihat Birimi (Ar-İç)
Araştırma ve İçtihat Birimi (Ar-İç), Anayasa Mahkemesi’nin içtihadının geliştirilmesi ve uyumlu hale getirilmesi adına önemli bir rol oynamaktadır. İçtüzüğün ilgili maddelerinde belirtilen görev ve yetkileri doğrultusunda, Ar-İç Birimi, Mahkeme kararlarının izlenmesi, içtihat farklılıklarının giderilmesi ve içtihadın tanıtılması amacıyla çeşitli çalışmalar yapar. Ayrıca, bu birim, içtihat uyumsuzluklarının önlenmesine yönelik öneriler sunar ve bu bağlamda araştırmalar ve istatistik raporları hazırlar.
Birimin Oluşumu ve Görevleri:
-
Oluşumu
Araştırma ve İçtihat Birimi, bir başraportörün denetiminde, yeterli sayıda raportör, raportör yardımcısı ve personelden oluşur. -
Görevler:
- Rapor ve Karar Taslaklarının İncelenmesi: Birim, Genel Kurul ve Bölümlerde görüşülmeden önce raporları ve karar taslaklarını içtihat uyumluluğu, hukuk dili ve yazım kuralları açısından inceler. Gerekli durumlarda, bu raporları veya karar taslaklarını içeren görüşlerini, birimin aldığı belgelerden itibaren bir hafta içinde Genel Kurul ya da Bölüme sunar.
- İçtihat Uyuşmazlıklarının Tespiti: Komisyonlar veya Bölümler tarafından kabul edilen kararlar arasında içtihat uyuşmazlıkları tespit ederse, ilgili durumu rapor şeklinde Bölüm Başkanına ve Başkan’a sunar.
- Araştırma ve İnceleme Raporları Hazırlama: Başkan veya Başkanvekillerinin talebi üzerine, rapor ve kararların hazırlanmasına yönelik araştırmalar yaparak bu raporları tüm üyelerin, raportörlerin ve yardımcılarının erişimine sunar.
- İçtihatla İlgili Bilgilendirme: Genel Kurul, Bölümler ve Komisyonlarca alınan içtihat açısından önemli kararları takip eder ve Mahkeme birimlerinde görevli kişilere bilgi vermek amacıyla belgeler hazırlar.
- Uluslararası İçtihat Takibi: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve diğer uluslararası yargı organları ile yüksek mahkemelerin içtihatlarını izler. Mahkeme içtihadı açısından önemli olabilecek konularda bilgi notları hazırlar.
- İlkesel Kararların Belirlenmesi: Her yıl, Genel Kurul, Bölümler veya Komisyonlar tarafından verilen, içtihat açısından önemli ve ilkesel kararları belirler ve yayımlar.
Araştırma ve İçtihat Birimi, Mahkeme içtihadının tutarlılığını sağlamak ve geliştirmek adına kritik bir fonksiyon üstlenir, hukuk dünyasında yaşanan değişim ve gelişmeleri takip eder, içtihat uyumsuzluklarını giderir ve Mahkemenin kararları üzerinde derinlemesine araştırmalar yapar.
