İşçi hakları, iş hukukunun temelini oluşturan ve çalışma barışını sağlamak için kritik öneme sahip düzenlemelerdir. Bu haklardan biri de 4857 sayılı İş Kanunu’nun 34. maddesinde düzenlenen “ücretin ödenmemesi nedeniyle iş görmekten kaçınma hakkı”dır.

KANUN METNİ

Ücretin gününde ödenmemesi

Madde 34 – Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.

Bu işçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz.

Bu hak, işçiye ücreti zamanında ödenmediğinde iş sözleşmesini feshetmeden iş görme yükümlülüğünü askıya alma imkânı tanır. Ancak uygulamada bu hakkın beklenen etkiyi göstermediği ve amacına ulaşamadığı görülmektedir.

1. İş Görmekten Kaçınma Hakkı Nedir?

İşçinin, ücreti yasal sürede ödenmediğinde, iş sözleşmesini feshetmeden iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilmesini sağlayan bir haktır. Bu hak, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 34. maddesinde düzenlenmiştir.

2. Bu Hakkın Amacı Nedir?

• İşvereni ücret ödemeye zorlamak,
• İşçinin işsiz kalma riski olmadan ücretini almasını sağlamak,
• İşçinin ekonomik zarara uğramasını önlemek.

3. Hangi Koşullarda Kullanılabilir?

• Ücretin 20 gün boyunca ödenmemesi,
• Gecikmenin mücbir sebep (deprem, savaş, işverenin kontrolü dışındaki olaylar) kaynaklı olmaması,
• Ücretin tamamen veya kısmen ödenmemiş olması.

4. Ücretin Kısmen Ödenmesi Durumunda Hak Kullanılabilir mi?

Evet. Ücretin bir kısmı ödenmiş, ancak kalan kısmı 20 gün içinde ödenmemişse, işçi bu hakkı kullanabilir.

5. İşçi Bu Hakkı Nasıl Kullanır?

• İşe gitmeyerek veya işyerinde fiilen çalışmayarak,
• İşverene herhangi bir bildirimde bulunma zorunluluğu yoktur (ancak hukuki güvence için yazılı bildirim önerilir).

6. İşveren Bu Durumda Ne Yapamaz?

• İşçinin sözleşmesini sırf bu nedenle feshedemez,
• Yerine yeni işçi alamaz veya işi başkasına yaptıramaz.

7. Kaçınılan Sürede Ücret Ödenir mi?

Hayır. Mevcut yasaya göre, iş görmekten kaçınılan sürede işçi ücrete hak kazanamaz. Bu durum, hakkın etkinliğini azaltan en önemli eksikliklerden biridir.

8. 20 Günlük Süre Neden Eleştiriliyor?

• İşçinin 20 gün boyunca ücretsiz çalışmaya zorlanması adil değildir.
• Öğretide, bu sürenin 5-7 güne indirilmesi veya tamamen kaldırılması önerilmektedir.

9. İşçi Bu Hakkı Kullanırken İşverenin Diğer Haklarına Zarar Verebilir mi?

Hayır. İşçi:

• İşyerindeki makinelere veya malzemelere zarar veremez,
• Diğer işçilerin çalışmasını engelleyemez.
  Aksi halde, işveren haklı fesih yapabilir.

10. Bu Hak Neden Az Kullanılıyor?

• Ücretsiz kalma riski (kaçınılan sürede ücret ödenmemesi),
• İşverenin yasaklara rağmen yeni işçi alabilmesi,
• İşçinin işsizlik endişesiyle hak kullanmaktan çekinmesi.

11. Çözüm Önerileri Nelerdir?

• Kaçınılan sürede ücret ödenmesinin yasal güvenceye alınması,
• 20 günlük sürenin kısaltılması,
• İşverenin yasakları ihlal etmesi durumunda ağır idari cezalar getirilmesi.

Önemli Not:

Bu rehber, Miraç Şamil Pekşen‘in “Amacına Ulaşamayan Bir Hak: Ücretin Ödenmemesi Nedeniyle İş Görmekten Kaçınma Hakkı” başlıklı makalesindeki bilgilere dayanmaktadır. Detaylı inceleme için makalenin tamamını okuyabilirsiniz.