Ceza Muhakemesi Hukukunda uyuşmazlığın alternatif bir çözüm yolu olan uzlaştırma, tarafların bir edim karşılığında anlaşarak muhakemeyi sona erdirmeleridir. Yani ceza muhakemesinin taraflarından fail açısından ceza soruşturmasını/kovuşturmasını bitirmeleri, karşılığında da mağdur veya suçtan zarar göreni tatmin etmek suretiyle bir uzlaşı sağlanması söz konusudur.

Uzlaşmanın Hukuki Geçmişi ve Mevzuattaki Düzenlemesi

Uzlaştırma kurumu 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK) ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ile Türk hukuk sistemine dâhil olmuştur. TCK’nın uzlaşma ile ilgili ilk metninde 6.11.2006 tarih ve 5560 sayılı Kanun’la değişiklik yapılmıştır. Ayrıca 26.7.2007 tarihli Ceza Muhakemesi Kanununa Göre Uzlaştırmanın Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik kabul edilmiştir.

Bu değişiklik sonucunda uzlaştırma kurumu TCK metninden çıkarılmış ve CMK’nın 253, 254 ve 255. maddelerinde yeniden düzenlenerek kapsamı genişletilmiştir. Ayrıca 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nun (ÇKK) 24. Maddesi, 5560 sayılı Kanun’un 41. maddesi ile değiştirilerek CMK’nın uzlaştırmaya ilişkin hükümlerinin suça sürüklenen çocuklar bakımından da uygulanması sağlanmıştır.

2016 tarih ve 6763 sayılı Kanun’la CMK m. 253 ve 254’de yapılan; 2019 tarih ve 7188 sayılı Kanun’la CMK m. 253’te yapılan değişiklikler ile uzlaştırma kurumunun kapsamı daha da genişletilmiştir.

Ayrıca Adalet Bakanlığınca CMK m. 253/25’e dayanılarak çıkarılan Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği (Yön.) 5 Ağustos 2017 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiş ve 2007 tarihli bir önceki yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.

Uzlaşma Nedir?

Uzlaşma, suçtan mağdur olan kişinin suç şüphelisi ile anlaşması sonucunda ceza yargılamasının sona ermesidir.

Alternatif bir uyuşmazlık çözüm yolu olan uzlaştırma, mağdur ve fail tarafların çözüm sürecine etkili şekilde katıldığı yararlı bir kurumdur.

Uzlaştırma ceza uyuşmazlığının çözüm sürecini hızlandırma, muhakeme giderlerini azaltma gibi amaçlara da hizmet etmektedir.

Uzlaşma, Şikayetten Vazgeçmeden Farklıdır.

Uzlaşma şikayetten vazgeçmek değildir. Ancak uzlaşmadan önce şikayetten vazgeçirli ise uzlaşmadan yararlanmaz. Onun için “şikayetçi değilim, uzlaşmak istiyorum” ifadesi yerine, eğer halen şikayetçi iseniz ve uzlaşmak istiyorsanız “şikayetçiyim, uzlaşmak istiyorum” demelisiniz.

Uzlaştırma kanunda istisnai bir kurum olarak düzenlenmiştir. Kural olarak uzlaştırma kapsamındaki suçların önemli bir kısmı takibi şikâyet bağlı ise de, uzlaştırma şikâyetin geri alınması anlamına gelmez. Şikâyetin geri alınması uzlaştırmadan farklıdır. Şikâyet edim karşılığında alınsa bile uzlaştırma olarak nitelendirilemez. Uzlaştırmanın
hüküm ve sonuçları farklıdır.

Her Suçta Uzlaşmak Mümkün müdür?

Hayır. Uzlasma ancak kanunda belirtilen suçlara ilişkin  soruşturma  ve kovuşturmalarda  mümkündür.

Uzlaşmaya Tabi Olan Suçlar Hangileridir?

a) Soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı suçlar.

b) Şikayete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın, Türk Ceza Kanununda yer alan;

1. Kasten yaralama (Üstsoya, altsoya, eşe, boşandığı eşe veya kardeşe karşı; Beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı; Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle; Kamu görevlisinin sahip bulunduğu nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle; Silahla; Canavarca hisle işlenen yaralama suçları hariç),
2. Taksirle yaralama
3. Tehdit
4. Konut dokunulmazlığının ihlali ,
5. İş ve çalışma hürriyetinin ihlali ,
6. Hırsızlık,
7. Dolandırıcılık,
8. Güveni kötüye kullanma,
9. Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması,
10. Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması (Cebir veya tehdit kullanarak bir kimseyi bu suç kapsamına giren bilgi veya belgeleri açıklamaya mecbur etme halleri hariç),
11. Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi ,

suçları.

Soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı olanlar hariç olmak üzere; diğer kanunlarda yer alan suçlarla ilgili olarak uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, kanunda açık hüküm bulunması gerekiyor.

Soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı olsa bile, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda ve ısrarlı takip suçunda (madde 123/A), uzlaştırma yoluna gidilememekte. Uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen bir başka suçla birlikte aynı mağdura karşı işlenmiş olması halinde de uzlaşma hükümleri uygulanmaz.

Uzlaşma Nasıl Yapılır?

• Kolluk görevlileri, Cumhuriyet savcısı ya da hakim, taraflara uzlaşmanın ne demek olduğunu ve sonuçlarını ayrıntılı bir şekilde anlatır.
• Taraflara uzlaşma isteyip istemedikleri sorulur.
• Taraflar, uzlaşmak isteyip istemediklerini 3 gün içerisinde bildirirler. Bildirmedikleri takdirde uzlaşma teklifini reddetmiş sayılırlar.

• Her iki taraf da uzlaşmak istediğini bildirirse bir uzlaştırmacı görevlendirilir.
• Uzlaşmada taraflar uzlaştırmacı önünde anlaşarak kendileri hakkındaki kararı yine kendileri verirler.
• Suç şüphelisinin ortaklaşa kararlaştırılan şeyi yapmasıyla uzlaşma süreci tamamlanır ve ceza yargılaması biter.

Uzlaşma Teklifini Kabul Edersem Oyalanmış mı Olurum?

Mağdurlar uzlaşma sürecinin zaman kaybı  olduğunu ve şüphelinin de zaman kazanacağını düşünebilir ancak bu doğru değildir.  Uzlaşma hızlı  bir süreçtir.  Uzlaştırmacı 30 gün içerisinde süreci tamamlamakla yükümlüdür.

Cumhuriyet savcısı  gerek görürse bu süreyi her defasında yirmi günü geçmemek üzere en fazla iki kez daha uzatabilir. Uzlaşma süresince zamanaşımının süresi işlemez.

Uzlaşmayı Kabul Edersem Aldatılabilir Miyim?

Hayır. Uzlaşma, Cumhuriyet savcısının kontrolü altındaki bir süreçtir. Serbest iradenizle karst tarafın teklifini kabul etmezseniz süreç sona erer. Uzlaşma sonucunda varılan anlaşma yerine getirilmeden soruşturma dosyası kapatılmaz. Eğer karşı taraf vaadini yerine getirmezse uzlaşma yaplmamış sayılır.

Uzlaşma Teklifini Kabul Edersem Ne Olur?

Uzlaşma süreci başlamış olur. Bir uzlaştırmacı aracılığı ile devam eden bu süreçte taraflar ile görüşülür ve suçtan zarar gören kişinin maddi veya manevi zararların nasıl giderileceği konusunu taraflar müzakere ederler. Bu müzakereler gizli olur ve şüpheli aleyhine delil olarak kullanılamaz. Ayrıca uzlaşma teklifini kabul etmek sucu kabul etmek anlamına gelmez.

Uzlaştırmacı Kimdir?

Avukatlar ve hukuk öğrenimi görmüş kişiler uzlaştırmacı olabilmektedir. Hukuk öğrenimi görmüş kişiler kavramı, üniversitelerin hukuk fakültelerinden mezun olanlar ile hukuk veya hukuk bilgisine programlarında yeterince yer veren siyasal bilgiler, idari bilimler, iktisat, maliye alanlarında veya polis akademisinde en az dört yıllık yüksek öğrenim yapan kişileri kapsamaktadır.

Uzlaştırma bürosundan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur. Soruşturma ve kovuşturma sırasında Cumhuriyet savcısı, hakim ya da adli kolluk görevlileri şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunamazlar.

Uzlaştırma süreci fail veya mağdurun rızası dışında başlar mı?

Uzlaştırma süreci tarafların kabulüyle başlar, taraflardan biri kabul etmezse süreç işlemez. Taraflar uzlaşma sağlanana kadar bu yöndeki iradelerinden her zaman vazgeçebilirler.

Uzlaştırma süreci ne kadar sürer?

Uzlaştırmacının, dosya içindeki belgelerin birer örneğinin kendisine verilmesinden itibaren en geç otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırması gerekmektedir. Bu süre her defasında yirmi günü geçmemek üzere en fazla iki kez daha uzatabilir.

Uzlaştırmada edim konuları neler olabilir?

Edim;

Fiilden kaynaklanan maddi veya manevi zararın tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi veya eski hale getirilmesi
Mağdurun veya suçtan zarar görenin haklarına halef olan üçüncü kişi ya da kişilerin maddi veya manevi zararlarının tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi veya eski hale getirilmesi

Bir kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluş ile yardıma muhtaç kişi ya da kişilere bağış yapmak gibi edimlerde bulunulması,

Mağdur, suçtan zarar gören, bunların gösterecekleri üçüncü şahıs veya bir kamu kurumu ya da kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluşun belirli hizmetlerinin geçici süreyle yerine getirilmesi,

Topluma faydalı birey olmayı sağlayacak bir programa katılımın sağlanması,

Mağdurdan veya suçtan zarar görenden özür dilenmesi,

Olabilir.

Taraflar uzlaştırma süreci sonunda edimsiz olarak da uzlaşabilirler.

Uzlaşmanın hukuki sonuçları nelerdir?

Soruşturma evresinde uzlaşmanın gerçekleşmesi ve edimin yerine getirilmesi hâlinde, şüpheli hakkında kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilir ve adlî sicile kaydedilmez. Aksi hâlde kamu davası açılır.

Kovuşturma evresinde uzlaşmanın gerçekleşmesi ve edimin yerine getirilmesi hâlinde, sanık hakkında düşme kararı verilir ve adlî sicile kaydedilmez. Aksi hâlde yargılamaya devam olunur.

Uzlaşmanın sağlanması halinde, soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz; açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılır.

Uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz.

Failin, edimini yerine getirmemesi halinde uzlaştırma raporu veya uzlaşma belgesi, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun 38 inci maddesinde yazılı ilam mahiyetini haiz belgelerden sayılır.

Uzlaştırma kurumunun mağdura faydası nedir?

Mağdurun yaşadığı güven bunalımı ve korkuların ortadan kalkmasına, bozulan tehlike algısının düzelmesine katkı sağlar,

Mağdura özür dilenmesini isteme veya belirlenecek edim ile maddi/manevi zararının tazminini sağlama fırsatını sunar,

Tazminatın gerçekten ödenme şansı artar,

Uzun süreli yargılama boyunca mahkemeye gidilmemesini sağlar.

Taraflarda adaletin yerine geldiği duygusunun tesis edilmesine katkı sunar,

Uzlaştırma kurumunun faile faydası nedir?

Faile, suçun muhatabı üzerinde yarattığı etkiyi görmesi fırsatını sunar,

Failin devlete karşı değil mağdura karşı şahsen sorumlu olmasını sağlar,

Failin yeniden suç işleme ihtimali azalır,

Taraflarda adaletin yerine geldiği duygusunun tesis edilmesine katkı sunar,

Faile sadece cezalandırılmak yerine hatalarını telafi etme fırsatı sunar,

Failin filinin gerekçesini açıklama ve özür dileme fırsatı olur,

İlk kez suç işleyen kişilere(özellikle çocuk suçlarında) ceza ve sabıka kaydı almadan meselenin halli ile toplumda suçlu damgası yemeden hayatına devam etme fırsatı sunar,

Failin infaz kurumuna girmesini engeller ve kurumda diğer suçlulardan etkilenerek tahliye sonrasında yeniden suç işleme ihtimalini önler,

Uzlaştırma kurumunun topluma faydası nedir?

Suçların müeyyideye tabi tutulmasındaki temel gerekçe bozulan toplum düzeninin düzeltilmesi olduğundan, suçun toplum üzerindeki etkilerinin giderilmesini sağlar, toplum barışına katkı sunar.

Toplumun adalet tecrübesinin artmasına ve sorunların adli birimlere yansımadan toplum içerinde sulh ile çözülmesine katkı sağlar,

Taraflar arasında sürekli olarak yinelenecek uyuşmazlığın halli ile yeni suçların ve dosyaların önü alınır,

Uzlaştırmacıların müzakerelerde edindikleri tecrübe ve becerilerini toplum içerisinde kullanmaları ve paylaşmaları ile uzlaşı kültürünün toplumun geneline yayılmasına katkı sağlar.

Tarafların adalet sistemine olan güvenlerinin artmasını sağlar.

Uzlaştırma sürecinde uzlaştırmacı ücretinden ya da yapılan diğer masraflardan mağdur sorumlu olur mu?

Uzlaştırma ücreti ve giderlerinden mağdur/katılan veya suçtan zarar gören hiçbir şekilde sorumlu değildir.

Uzlaştırma sürecinde uzlaştırmacı ücretinden ya da yapılan diğer masraflardan şüpheli ya da sanık sorumlu olur mu?

Uzlaşmanın sağlanması hâlinde, şüpheli ya da sanık uzlaştırma giderlerini ödemez. Bu giderler Devlet Hazinesi’nden karşılanır.

Mağdurun uzlaşma teklifini kabul etmesi ve uzlaştırma görüşmesi yapması haklarından vazgeçtiği anlamına gelir mi?

Mağdur ya da suçtan zarar görenin uzlaşma teklifini kabul etmesi ve uzlaştırma görüşmesi yapması, haklarından vazgeçtiği anlamına gelmez.

Şüpheli ya da sanığın uzlaşma teklifini kabul etmesi ve uzlaşma görüşmesi yapması suçu kabul ettiği anlamına gelir mi?

Şüpheli ya da sanığın uzlaşma teklifini kabul etmesi ve uzlaştırma görüşmesi yapması suçu kabul ettiği anlamına gelmez.

Uzlaştırma müzakerelerine kimler katılabilir?

Uzlaştırma müzakereleri gizli olduğu için müzakerelere sadece şüpheli, müdafi, mağdur veya suçtan zarar görenin kendisi veya kanunî temsilcisi ya da vekili katılabilir.

Uzlaştırma müzakerelerine tarafların istedikleri kişiler ya da uzmanlar katılabilir mi?

Uzlaştırma müzakerelerine katılabilecek kişiler kanunda tek tek sayılmıştır. Burada sınırlı sayılılık söz konusudur. Bu nedenle kanunda sayılanların dışında, müzakerelere tarafların üzerinde uzlaştıkları kişiler veya uzmanlar katılamaz.

Uzlaştırma raporu Cumhuriyet savcısına verildiği an hüküm doğurur mu?

Hayır. Cumhuriyet savcısı öncelikle uzlaştırmanın hukuka uygun olup olmadığını kontrol eder. Aynı zamanda uzlaşmanın tarafların özgür iradelerine dayanıp dayanmadığını da denetler. Uzlaşmanın tarafların özgür iradesine dayandığını ve üzerinde anlaşılan edimin hukuka uygun olduğunu belirlerse, ancak o zaman uzlaştırma raporu veya uzlaşma belgesi hüküm doğrurur. Bu durumda, Cumhuriyet Savcısı raporu veya belgeyi mühür ve imza altına alarak, soruşturma dosyasında muhafaza eder.

Uzlaşma teklifini kim yapar?

Uzlaştırma bürosundan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunur. Soruşturma ve kovuşturma sırasında Cumhuriyet savcısı, hakim ya da adli kolluk görevlileri şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunamazlar.

Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar gören, kendisine uzlaşma teklifinde bulunulduktan sonra kararını hemen vermek zorunda mıdır?

Hayır. Kendisine uzlaşma teklifinde bulunulan kişi düşünmek için uzlaştırmacıdan süre isteyebilir, bu süre en fazla üç gün olabilir. Uzlaşma teklifinde bulunulan kişi üç gün içinde kararını bildirmediği takdirde, teklifi reddetmiş sayılır.

Bir uzlaştırma dosyası için birden fazla uzlaştırmacı görevlendirilebilir mi?

Evet. Bir dosyada görevlendirilecek uzlaştırmacı sayısını belirleme yetkisi Cumhuriyet savcısına aittir. Cumhuriyet savcısı bu belirlemeyi yaparken cezai uyuşmazlığın niteliği ile taraf sayısını göz önünde bulundurur.

Uzlaştırma sonunda kararlaştırılan edim birden fazla olabilir mi?

Olabilir. Uzlaştırma müzakereleri sonunda taraflar belli bir edimin yerine getirilmesi konusunda anlaşabilecekleri gibi birden fazla edimin yerine getirilmesi konusunda da uzlaşabilirler.

Çocuklarda uzlaştırma müzakereleri kiminle yürütülür?

Suça sürüklenen çoçuklar ile suç mağduru çocuklara ilişkin uzlaştırma müzakereleri uzlaşma teklifini kabul eden yasal temsilci ile yürütülür.

Suça sürüklenen çocuklarda uzlaşma teklifi kime yapılır?

Suça sürüklenen çocuklarda uzlaşma teklifi çocuğun kanuni temsilcisine yapılır.