6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK), 12.01.2011 tarihinde kabul edilerek 01.10.2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu kanun, mülga olan 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nda (HUMK) yer alan birçok maddeyi köklü şekilde değiştirmiş veya yeni hükümler eklemiştir. Ancak, mahkemelerin yetkisine ilişkin düzenlemelerde büyük bir değişiklik yapılmamıştır.
Bu çalışmada, HMK’nın 5. maddesi ve devamında düzenlenen mahkemelerin yetkisi, hukukumuza getirdiği yenilikler ve Yargıtay kararları ışığında tartışılacaktır.
İçerik Başlıkları
I. GENEL OLARAK YETKİ KAVRAMI
1. Yetkinin Tanımı
Doktrinde ve hukukumuzda yetki, “bir davaya hangi yerdeki görevli mahkemenin bakacağını belirleyen kurallar” olarak tanımlanır (Baki Kuru, Pekcanıtez/Atalay/Özekes).
- Anayasa m. 142 uyarınca, mahkemelerin yetkisi kanunla düzenlenir.
- Yetki kuralları, kesin yetki ve seçimlik yetki olarak ayrılır.
- Yargı çevresi, mahkemenin coğrafi sınırlarını ifade eder.
2. Yetki Türleri
Hukukumuzda mahkemelerin yetkisi ikiye ayrılır:
A. Genel Yetkili Mahkeme
-
HMK m. 6: Genel yetkili mahkeme, davalının yerleşim yeri mahkemesidir.
- Gerçek kişiler için yerleşim yeri: TMK m. 19-21.
- Tüzel kişiler için yerleşim yeri: TMK m. 51.
- Davanın açıldığı tarihten sonra yerleşim yerinin değişmesi yetkiyi etkilemez.
B. Özel Yetkili Mahkeme
Özel yetki kuralları, genel yetkiyi ortadan kaldırmaz, sadece davacıya ek seçenek sunar.
II. ÖZEL YETKİ KURALLARI
1. Geçici Oturanlara Karşı Açılan Davalar (HMK m. 8)
- Memur, öğrenci, asker gibi geçici oturanlara karşı açılacak alacak veya taşınır mal davalarında, bulundukları yer mahkemesi de yetkilidir.
- Kesin yetki kuralı değildir.
2. Sözleşmeden Doğan Davalar (HMK m. 10)
- Sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesi yetkilidir.
- Borçlar Hukuku sözleşmeleri kapsamında değerlendirilir.
3. Haksız Fiilden Doğan Davalar (HMK m. 16)
- Haksız fiilin işlendiği yer, zararın meydana geldiği yer veya zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.
4. Mirastan Doğan Davalar (HMK m. 11)
- Tereke paylaşımı, mirasçılık belgesi iptali gibi davalarda, miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir.
5. Sigorta Sözleşmelerinden Doğan Davalar (HMK m. 15)
- Zarar sigortalarında, malın bulunduğu yer veya rizikonun gerçekleştiği yer mahkemesi yetkilidir.
- Can sigortalarında, sigortalının yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir.
6. Karşı Davada Yetki (HMK m. 13)
- Kesin yetki olmadığı sürece, asıl davaya bakan mahkeme karşı davaya da bakar.
III. KESİN YETKİ KURALLARI
Kesin yetki kurallarında, dava sadece kanunda belirtilen mahkemede açılabilir.
1. Taşınmazın Aynına İlişkin Davalar (HMK m. 12)
- Taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
- Tapu iptali, şufa, irtifak hakkı gibi davalar bu kapsamdadır.
2. Tüzel Kişilere Karşı Açılan Davalar (HMK m. 14/2)
- Tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
3. Can Sigortalarından Doğan Davalar (HMK m. 15/2)
- Sigortalının yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir.
IV. YETKİ SÖZLEŞMESİ (HMK m. 17-18)
1. Geçerlilik Şartları
- Taraflar tacir veya kamu tüzel kişisi olmalıdır.
- Kesin yetki kuralı olmamalıdır.
- Yazılı şekilde yapılmalıdır.
- Uyuşmazlık ve mahkeme belirli olmalıdır.
2. Yetki Sözleşmesinin Türleri
- Münhasır yetki sözleşmesi: Sadece belirlenen mahkemede dava açılabilir.
- Seçimlik yetki sözleşmesi: Birden fazla mahkeme yetkili kılınabilir.
V. YETKİ İTİRAZI VE SONUÇLARI (HMK m. 19-20)
1. Yetki İtirazının Şekli
- Kesin yetki durumunda, her aşamada itiraz edilebilir.
- Diğer durumlarda, ilk itiraz (cevap dilekçesiyle) yapılmalıdır.
2. Yetkisizlik Kararının Sonuçları
- Dosya yetkili mahkemeye gönderilir.
- İki hafta içinde başvurulmazsa dava açılmamış sayılır.
VI. YARGI YERİ BELİRLENMESİ (HMK m. 21-23)
1. Yargı Yeri Belirlenmesini Gerektiren Haller
- Mahkemenin görev yapamaması
- Yargı çevrelerinde tereddüt
- İki mahkemenin görevsizlik/ yetkisizlik kararı vermesi
2. Usul
- İstinaf mahkemesi tarafından dosya üzerinden karar verilir.
- Karar kesindir, temyiz edilemez.
SONUÇ
HMK’da düzenlenen yetki kuralları, davaların doğru mahkemede açılmasını sağlamak amacıyla önemli bir sistem sunar. Genel yetki, özel yetki ve kesin yetki kurallarının doğru anlaşılması, uyuşmazlıkların etkin çözümü için kritik öneme sahiptir.
Bu rehber, HMK’nın yetki sistemini kapsamlı ve anlaşılır bir şekilde özetlemektedir. Uygulamada karşılaşılan sorunlar, Yargıtay kararları ve doktrin ışığında çözüme kavuşturulmalıdır.
Kaynakça
- 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu
- Pekcanıtez/Atalay/Özekes, Medeni Usul Hukuku
- Baki Kuru, Medeni Usul Hukuku
- Yargıtay Kararları
- Türk Medeni Kanunu ve İlgili Mevzuat
