Konferansın ikinci dönemi tüm heyetlerin Lozan’a ulaşmasından sonra 23 Nisan 1923’de başlamıştır. Bu dönemde Türk heyetinin başkanı yine İsmet Paşa olmakla birlikte, müttefiklerin heyetlerinde değişiklikler olmuştur. Sir Horace Rumbold İngiltere, General Pelle Fransa ve Montagna İtalya heyetinin başkanı olarak Lozan’a gelmişlerdir.
Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey, İsmet Paşa’ya gönderdikleri talimatta, İstanbul’un boşaltılması ve borçların Frang olarak ödenmesi konusunda taviz verilmemesini istemişlerse de, İsmet Paşa bu talimatı hemen uygulamamış ve Ankara’nın ısrarı sonucunda kararını değiştirmiştir. Borçların ödenmesi sorununda bozulan ilişkiler Yunanistan’dan istenen savaş tazminatı konusundaki anlaşmazlık nedeniyle daha da gerginleşmiştir. Venizelos’un tamirat bedeli karşılığında Karaağaç’ın verilmesi teklifine Ankara’dan olumsuz yanıt gelmesine karşın, İsmet Paşa’nın kendi iradesiyle Yunan teklifini kabul etmesi, İsmet Paşa – Rauf Bey ilişkilerini kopma noktasına getirmiştir. İsmet Paşa’ nın diğer konularda başarı sağlamak amacıyla talimatların dışında hareket ederek Karaağaç karşılığında tamirat bedelinden vazgeçtiğini bildirmesine rağmen, Rauf Bey bu açıklamadan tatmin olmamıştır.
İsmet Paşa ile Rauf Bey arasında kuponlar ve imtiyazlar konusunda çıkan görüş ayrılığı, artık bu iki devlet adamının tümüyle farklı çizgilere çekilmesine yol açmıştır. Ancak her ne pahasına olursa olsun barıştan yana olan Mustafa Kemal Paşa’nın kritik günlerde İsmet Paşa’yı destekleyen tutumu yüzünden muhtemel bir siyasi kriz şimdilik ortadan kalkmıştır.
Hükümet ile heyet arasındaki anlaşmazlığın Mustafa Kemal Paşa’nın girişimleriyle aşılmasından sonra 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır.
Lozan Barış Antlaşması
Lozan Barış Antlaşması 143 maddeden oluşmuş ve 4 bölüm halinde düzenlenmiştir.
1)Sınırlar:
*Trakya Sınırı: Karaağaç Türkiye’de kalacak ve Meriç Nehri sınır olacaktı. İmroz, Bozcaada ve Tavşan adaları dışındaki Ege Adaları Yunanistan’a bırakılacaktı. Buna karşılık Midilli, Sakız, Sisam ve Nikarya adaları asker ve silahtan arındırılacaktı. Bu arada Türkiye Kıbrıs ve Mısır’ın İngiliz yönetimine geçtiğini kabul edecekti.
* Suriye Sınırı: 20 Ekim 1921’de Fransa ile TBMM Hükümeti arasında imzalanan Ankara İtilafnamesi’nde kabul edilen sınır aynen benimsenecekti.
* Irak Sınırı (Musul Sorunu): Konferansın bitiminden 9 Ay sonra yapılacak olan Türkİngiliz ikili görüşmelerinde çözümlenecek; anlaşma sağlanamazsa çözüm Milletler Cemiyeti’nin kararına bırakılacak.
2) Boğazların Statüsü:
İtilaf Devletlerinin işgali tümüyle kalkacak ve Boğazlar Türkiye’nin başkanlığındaki uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecekti. Bu komisyonda Türk temsilcinin yanı sıra Fransa, İngiltere, İtalya, Japonya, Rusya, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya ve Sırbistan’ın temsilcileri bulunacaktı. Ayrıca Çanakkale mıntıkasında sahilden 20 kilometrelik bir bölge ile İstanbul Boğazının her iki tarafının 15 kilometrelik mıntıkası asker ve silahtan arındırılacaktı.
3) Ekonomik ve Mali Hükümler:
* Kapitülasyonlar bütün sonuçlarıyla kaldırılacaktır. Ancak bazı Batılı uzmanlar Türk adliyesini düzenlemek için 5 yıl süreyle Türkiye’de danışmanlık görevi yapacaklardı.
* Osmanlı Borçları, Osmanlı Devletinden ayrılan ülkeler arasında paylaşılacak ve Türkiye’nin payına düşen borçların ödenmesi belirli taksitlere bağlanacaktır.
* Yunanistan’dan istenen tamirat bedeli karşılığında Karaağaç Türkiye’ye verilecektir.
4) Azınlıkların Statüsü:
Türkiye içinde yaşayan Müslüman olmayan azınlıklar hukuken ve fiilen Türk uyruklu sayılacaklar ve kendileri için her türlü hayır kurumu ve okul açabileceklerdir.
Türkiye’de yaşayan Rumlarla Yunanistan’da yaşayan Türkler karşılıklı olarak değiştirileceklerdi. İstanbul’da yaşayan Rumlarla, Batı Trakya’da yaşayan Türkler bu değiştokuşun dışında tutulacaklardı.
Kaynaklar:
- http://www.ait.hacettepe.edu.tr
- İsmail Soysal, Tarihçeleri ve Açıklamalarıyla Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, Ankara, 1983.
- Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar ve Belgeler, Ankara, 1972.
- Cemil Bilsel, Lozan, 2 c., İstanbul, 1933.
