Uluslar arası havayolu taşıma hukuku, uzun yıllardan bu yana çok taraflı metinlerle düzenlenmektedir. Havayolu taşımalarına, 1929 tarihli Varşova Sözleşmesi sistemi 1999 yılına kadar uygulanmıştır. 1999’da çıkarılan Montreal Sözleşmesi (ki Türkiye de bu sözleşmeyi 26.03.2011 tarihinde imzalamıştır) havayolu taşımalarına uygulanan ana sözleşmedir.

Maalesef Montreal sözleşmesi’nde yolcu hakları ve tarafların hak ve yükümlülüklerine ilişkin hiçbir düzenleme bulunmamaktadır. Avrupa Birliği, bu konudaki eksikliği 2001 yılında çıkardığı tüzük(261/2004 sayılı Tüzük) ile gidermiştir. İlgili Tüzük, 17.02.2005 tarihinden bu yana Avrupa Birliği üyesi ülkelerde yürürlüktedir.

Ülkemizde ise havayolu taşımacılığına ilişkin Montreal Sözleşmesi’nin yanında 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu bulunmaktadır.  Türk Sivil Havacılık Kanunu,  kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve özel hukuk tüzelkişilerinin havacılık sahasındaki faaliyetlerini kapsıyor olmasına rağmen, yolcu hakları, tarafların hak ve yükümlülüklerine v.b. konulara  ilişkin yine hiçbir düzenlemeyi içinde barındırmıyordu.

Ülkemizdeki bu büyük eksiklik, nihayet hazırlanmış olan “Havayolu ile Seyahat Eden  Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik” ile giderilmiştir. Yönetmelik 3 Aralık 2011 de Resmi Gazete’de yayınlandı ve 1 Ocak 2012 de yürürlüğe girdi.

1 – YÖNETMELİK İLE YOLCU YÖNÜNDEN GETİRİLEN HAKLAR

A-Uçuşun Ertelenmesi Halinde

1 – İçhatlarda gecikme

a) 1500 kilometreden (1500 km dahil) daha kısa için  iki saat veya daha fazla,

b) 1500 ile 3500 (3500 km dahil) kilometre arası uçuşlar için üç saat veya daha fazla,

c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için dört saat veya daha fazla

olacak ise  Hava yolu işletmesi yolcularına ücretsiz olarak şu olanakları sunmalıdır:

• İki ile üç saat arası gecikmelerde, makul ölçüde sıcak ve soğuk içecekler,
• Üç ile beş saat arası gecikmelerde sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek,
• Beş saat ve üzeri gecikmelerde sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek, ilave sıcak ve soğuk içecekler ile ilave hafif ara yemeği
• Bu hizmetlere ilaveten, yolculara ücretsiz olarak süre kısıtlaması olmaksızın iki telefon görüşmesi, faks mesajı veya e-posta hizmeti.

Havayolu İşletmesinin bu olanakları, istenmesine mahal vermeden yolcularına sunması ZORUNLUDUR.

2 –  Beklenen hareket saati, önceden ilan edilmiş hareket saatinden sonraki gün veya günler içerisinde olduğu takdirde aşağıdaki imkanları yolcusuna sunmak zorundadır

• Bir veya daha fazla gece konaklamanın gerekli hale geldiği durumlarda veya yolcu için ilave bir konaklamanın gerekli hale geldiği durumlarda, otelde veya uygun bir konaklama tesisinde konaklama.
• Havaalanı ve konaklama yeri (otel veya benzeri) arasındaki ulaşım.

3 – Gecikme eğer en az 5 saat ise yolcu,

• Seyahatinin gerçekleştirilmeyen bölümü için bilet ücretinin tamamını satın almış olduğu fiyat üzerinden nakit olarak veya elektronik banka havalesi, banka ödeme emirleri, banka çekleri ile ödenmesi veya yolcunun imzalı mutabakatı olması durumunda seyahat fişleri ve/veya diğer hizmetler şeklinde en geç yedi gün içinde iade edilmesini ve
• Ayrıca seyahatinin ilk başlangıç noktasına ilk fırsatta dönmesini sağlayacak bir dönüş uçuşunun ücretsiz sağlanmasını isteme hakkına sahiptir.

B – Uçuşun İptali Halinde

1 – Uçuşun iptali halinde hava taşıma işletmesinin aşağıdaki olanakları yolcularına teklif etmesi zorunludur. Yolcu bu tekliflerden birini kabul edebilir:

• Bilet ücretinin tamamının satın alınmış olduğu fiyat üzerinden nakit olarak veya elektronik banka havalesi, banka ödeme emirleri, banka çekleri ile ödenmesi veya yolcunun imzalı mutabakatı olması durumunda seyahat fişleri ve/veya diğer hizmetler şeklinde en geç yedi gün içinde iade edilmesi; ayrıca yolcunun seyahatinin ilk başlangıç noktasına ilk fırsatta dönmesini sağlayacak bir dönüş uçuşunun ücretsiz sağlanması.
• Benzer taşıma şartları altında, en erken fırsatta son varış yerine güzergah değişikliğinin sağlanması.
• Son varış yerine, boş koltuk durumuna bağlı olarak, yolcunun uygun göreceği daha sonraki bir tarihte, benzer taşıma şartları altında güzergah değişikliğinin yapılması. (Yolcu eğer bir sonraki tarihte uçuş değişikliği hakkını kullanmış ise bedelsiz olarak, otelde veya uygun bir konaklama tesisinde konaklama; havaalanı ve konaklama yeri arasında ulaşım hizmetlerinde yararlanma hakkına da sahiptir.)

Bir şehir veya bölgeye birden fazla havaalanının hizmet etmesi durumunda, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesinin rezervasyonu onaylanmış olan yolculara alternatif bir havaalanına bir uçuş teklif etmesi halinde, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, yolcunun o alternatif havaalanından rezervasyonun yapılmış olduğu havaalanına veya yolcu tarafından kabul edilen başka yakın bir varış noktasına transfer edilmesine ait masrafı karşılamak zorundadır. Misalen, İstanbul’da Atatürk Havalimanı’ndaki bir uçuşun Sabiha Gökçen Havalimanı’na yapılmasının teklif edilmesi halinde, yolcunun ücretsiz olarak havayolu işletmesi tarafından taşınması gibi.

2 – Havayolu Şirketi yolculukları iptal edilen yolculara  makul ölçüde sıcak ve soğuk içecekler, günün zamanına göre kahvaltı veya yemek ile ilave hafif ara yemeği, ayrıca  bu hizmetlere ilaveten, yolculara ücretsiz olarak süre kısıtlaması olmaksızın iki telefon görüşmesi, faks mesajı veya e-posta hizmeti teklif etmesi zorunludur.

3 – Yolcular iptalden haberdar edildiklerinde, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi kendilerine olası alternatif ulaşım yolları hakkında da bilgi vermek zorundadır.

İptal Halinde Tazminat Hakkı

Aşağıdaki hallerde havayolu işletmesinden tazminat alma hakkına sahip olur:

Yolcu,

• Planlanan hareket zamanından en az iki hafta öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri takdirde,

• Planlanan hareket zamanından iki hafta ila yedi gün öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri, kendilerine planlanan hareket saatinden en fazla iki saat önce kalkışlarına ve son varış yerlerine planlanan varış saatinden en fazla dört saat sonra ulaşmalarına olanak veren güzergah değişikliği teklif edilmediği sürece,

• Planlanan hareket saatinden yedi günden kısa zaman öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri ve planlanan hareket saatinden en fazla bir saat önce ayrılmalarına ve son varış yerlerine planlanan varış saatinden en fazla iki saat sonra ulaşmalarına olanak veren güzergah değişikliği teklif edilmediği sürece,

Uçuşu yapan hava taşıma işletmesi, tüm tedbirleri almasına rağmen olağanüstü hallerin iptale neden olduğunu kanıtlayabildiği takdirde tazminat ödemekle yükümlü olmaz.

Yolcunun uçuşun iptali konusunda haberdar edilip edilmediği ve ne zaman haberdar edildiğine ilişkin ispat yükümlülüğü uçuşu icra eden hava taşıma işletmesine aittir.

Yolcu iletişim bilgisinin, hava taşıma işletmesince talep edilmesine karşın hava taşıma işletmesine verilmemesi veya yanlış verilmesi durumunda, hava taşıma işletmesi sorumluluktan kurtulur.

Tazminat Miktarları

* Yolculara iç hat uçuşlar için 100 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı tutarında tazminat verilir.

Dış hat uçuşlarında ise yolculara;

a) 1500 kilometre veya daha kısa tüm uçuşlar için 250 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,

b) 1500 ile 3500 kilometre arası uçuşlar için 400 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,

c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için 600 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,

tutarında tazminat verilir.

* Yolculara, rezervasyonu yapılan uçuşun planlanan varış zamanını;

a) 1500 kilometre (1500 km dahil) veya daha kısa uçuşlar için iki saat,

b) 1500 ile 3500 (3500 km dahil) kilometre arası uçuşlar için üç saat,

c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için dört saat,

aşmayan alternatif bir uçuş ile son varış yerlerine güzergah değişikliği teklif edilmesi halinde, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, yukarıda belirtilen tazminatı  % 50 oranında düşürebilir.

Belirlenen  tazminat nakit olarak, elektronik banka havalesi, banka ödeme emirleri veya banka çekleri ile ödenebilir. Ancak, yolcunun imzalı mutabakatı olması durumunda seyahat fişleri ve/veya diğer hizmetler şeklinde de ödenebilir.

C – Uçağa Kabul Edilmeme Halinde

Yönetmelikte Uçağa Kabul Edilmeme durumu sağlık, emniyet, güvenlik, uygun olmayan seyahat belgeleri gibi sebeplerle uçuşa kabul edilmemeleri için makul gerekçelerin bulunduğu durumlar hariç olmak üzere, uçuşa kabul edilmek üzere onaylanmış rezervasyon kaydı olan geçerli bir bilete sahip olmalarına rağmen yolcuların uçağa kabul edilmemesini olarak tanımlanmıştır.

Uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, bir uçuşta uçağa kabul edilmeme durumunun öngörülmesi halinde, öncelikle ilgili yolcu ile uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi arasında mutabık kalınacak menfaatler karşılığında rezervasyonundan feragat edecek gönüllüler bulmak için duyuru yapar; gönüllülere, şu seçimlik haklara sahip olduğunu hatırlatır:

• Bilet ücretini geri alma ve seyahatinin ilk başlangıç noktasına ilk fırsatta dönmesini sağlayacak bir dönüş uçuşunun ücretsiz sağlanması,
• En erken fırsatta son varış yerine güzergah değişikliğinin sağlanması,
• Son varış yerine benzer taşıma şartları altında güzergah değişikliğinin yapılması.

Rezervasyonu olan geriye kalan diğer yolcuların uçuşa kabul edilmelerine olanak verecek yeterli sayıda gönüllü çıkmadığı takdirde, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, yolcuları kendi iradeleri dışında uçağa kabul etmeyebilir.

Yolcuların iradeleri dışında uçuşa kabul edilmemeleri durumunda, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi yolcuya tazminat ödeme ve bir takım hizmetleri yapmak zorundadır.

1 – Uçağa Kabul Edilmeyen Yolcunun Tazminat Hakkı

* Yolculara iç hat uçuşlar için 100 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı tutarında tazminat verilir.

Dış hat uçuşlarında ise yolculara;

a) 1500 kilometre veya daha kısa tüm uçuşlar için 250 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,

b) 1500 ile 3500 kilometre arası uçuşlar için 400 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,

c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için 600 Avronun Türk Lirası cinsinden karşılığı,

tutarında tazminat verilir.

* Yolculara, rezervasyonu yapılan uçuşun planlanan varış zamanını;

a) 1500 kilometre (1500 km dahil) veya daha kısa uçuşlar için iki saat,

b) 1500 ile 3500 (3500 km dahil) kilometre arası uçuşlar için üç saat,

c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için dört saat,

aşmayan alternatif bir uçuş ile son varış yerlerine güzergah değişikliği teklif edilmesi halinde, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, yukarıda belirtilen tazminatı  % 50 oranında düşürebilir.

Belirlenen  tazminat nakit olarak, elektronik banka havalesi, banka ödeme emirleri veya banka çekleri ile ödenebilir. Ancak, yolcunun imzalı mutabakatı olması durumunda seyahat fişleri ve/veya diğer hizmetler şeklinde de ödenebilir.

2 – Uçağa Kabul Edilmeyen Yolcuya Tanınan Hizmetler

• Bilet ücretinin tamamının satın alınmış olduğu fiyat üzerinden nakit olarak veya elektronik banka havalesi, banka ödeme emirleri, banka çekleri ile ödenmesi veya yolcunun imzalı mutabakatı olması durumunda seyahat fişleri ve/veya diğer hizmetler şeklinde en geç yedi gün içinde iade edilmesi; ayrıca yolcunun seyahatinin ilk başlangıç noktasına ilk fırsatta dönmesini sağlayacak bir dönüş uçuşunun ücretsiz sağlanması.
• Benzer taşıma şartları altında, en erken fırsatta son varış yerine güzergah değişikliğinin sağlanması.
• Son varış yerine, boş koltuk durumuna bağlı olarak, yolcunun uygun göreceği daha sonraki bir tarihte, benzer taşıma şartları altında güzergah değişikliğinin yapılması. (Yolcu eğer bir sonraki tarihte uçuş değişikliği hakkını kullanmış ise bedelsiz olarak, otelde veya uygun bir konaklama tesisinde konaklama; havaalanı ve konaklama yeri arasında ulaşım hizmetlerinde yararlanma hakkına da sahiptir.)
• Havayolu Şirketi uçağa kabul edilmeyen  yolculara  makul ölçüde sıcak ve soğuk içecekler, günün zamanına göre kahvaltı veya yemek ile ilave hafif ara yemeği, ayrıca  bu hizmetlere ilaveten, yolculara ücretsiz olarak süre kısıtlaması olmaksızın iki telefon görüşmesi, faks mesajı veya e-posta hizmeti teklif etmesi zorunludur.

2 – HAVA YOLU İŞLETMESİ, YOLCULARA HAKLARINI HATIRLATMALIDIR.

Uçuşu gerçekleştiren  hava taşıma işletmesi, uçuş öncesi kontrol (check-in) işlemi sırasında, “Uçağa kabul edilmediğiniz, uçuşunuz iptal edildiği veya en az iki saat tehir edildiği takdirde, alacağınız hizmetler ile ilgili haklarınızı belirten metni check-in kontuarından veya uçağa biniş kapısından isteyiniz.” ifadesini içeren Türkçe ve İngilizce bir bildirimin okunaklı bir şekilde yolcular tarafından açıkça görülebilmesini sağlamak zorundadır.

Yolcuyu uçağa kabul etmeyen veya bir uçuşu iptal eden hava taşıma işletmesi, etkilenen her yolcuya tazminat ve yardım kurallarını belirleyen yazılı bir bildirim sunmakla yükümlüdür. Ayrıca, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi en az iki saatlik bir gecikmeden etkilenen her yolcuya bu kapsamda sözlü, yazılı ve/veya elektronik formatta olarak bildirmekle yükümlüdür.

3 – YOLCU HAKLARINI  İYİ BİLMELİDİR. 

Yönetmelikte, yolculara tanınmış tazminat ve hizmet haklarını iyi bilmemiz gerekmektedir. Unutulmamalıdır ki taşıma  yolculara karşı yükümlülükler, özellikle taşıma sözleşmelerinde yer alan hükümler ile sınırlandırılamaz, kısıtlandırılamaz veya bu yükümlülükler için muafiyet tanınamaz.

Yolcuya, hakları bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak bildirilmediği takdirde ve bu nedenle yolcunun bu Yönetmelikte öngörülmüş olandan daha düşük bir tazminatı kabul etmesi durumunda dahi, yolcu ek tazminat elde etmek amacıyla yetkili mahkemeler veya kurumlar nezdinde gerekli girişimlerde bulunma hakkına sahiptir.

4 – BELİRLENEN HAKLAR, YERİNE GETİRİLMEDİĞİ ZAMAN İZLENECEK YOLLAR

a- Genel Mahkemelere Başvuru

Havayolu şirketi, yükümlülüklerini hiç veya gereği gibi yerine getirmediği takdirde, genel mahkemelerde dava açma hakkına sahiptir. Yolcu yönetmelik hükümlerinin yerine getirilmemesinden doğan tüm zararları isteyebilir.

b- Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’ne Başvuru

Yönetmeliğin 20. maddesinin atfıyla 2920 Sayılı Türk Sivil Havacılık Kanununun 143. maddesine göre aykırı davranışta bulunan Havayolu şirketlerine beşyüz Türk Lirasından onbin Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir.